اسـب سـرکش بنزین!
در‌حالی‌که سیاست کنترل مصرف بنزین به کمک راهبردهایی نظیر سهمیه‌بندی بنزین بر بستر کارت سوخت، جایگزینی CNG با بخشی‌از بنزین مصرفی و نهایتا هدفمند‌کردن یارانه‌ها، برای مدتی موجب نزدیک‌شدن تولید و مصرف بنزین در کشور شده بود اما در سال‌های اخیر مجدد تولید و مصرف بنزین از یکدیگر فاصله گرفته‌اند؛ به‌طوری‌که اختلاف مذکور طی سال‌های ۹۵ و ۹۶ به‌ترتیب موجب واردات روزانه به‌طور‌متوسط ۱۳.۷ و ۱۲میلیون‌لیتری بنزین شد. به‌گزارش مهر؛ شمارش معکوس برای افتتاح رسمی فاز دوم پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس در‌حالی آغاز شده است که نگاهی به روند افزایش مصرف سوخت کشور نشان می‌دهد با بهره‌برداری از این فاز و حتی فاز سه این پالایشگاه که در‌مجموع ٣٦میلیون‌لیتر در‌روز به تولید بنزین یورو ٤ کشور اضافه می‌کند، رسیدن به خودکفایی در تولید بنزین به‌راحتی محقق نشده و در‌صورت تحقق نیز، چندان پایدار نخواهد بود و بعد‌از مدت کوتاهی، کشور دوباره نیازمند واردات خواهد شد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد گام نهادن در مسیر صادرات بنزین برای کشوری با جمعیتی بالغ‌بر ٨٥میلیون‌نفر محدود به افزایش تولید نمی‌شود؛ چرا‌که همپای این افزایش تولید، شاهد افزایش میزان مصرف در نتیجه افزایش تولید خودرو و واردات آن هستیم. این‌در‌حالی‌ست‌که میزان مصرف سوخت برخی‌از خودروهای داخلی همچنان بالاتر از استاندارد بوده که این مشخصه به‌تنهایی اثر شگرفی در افزایش مصرف بنزین دارد. وزارت نفت به‌عنوان تامین‌کننده سوخت باکیفیت مورد نیاز کشور طرح‌هایی را به‌منظور افزایش تولیدات طراحی و اجرا می‌کند؛ اما به‌گفته کارشناسان سیاست‌های اجرایی این وزارتخانه در بخش مدیریت مصرف سوخت چندان کارآمد نبوده؛ به‌نحوی‌که چندی‌پیش محمدرضا موسوی‌خواه؛ مدیرعامل شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی درباره آهنگ مصرف سوخت کشور گفت: «برای سال جاری رشد مصرف هشت‌درصدی را پیش‌بینی می‌کردیم؛ در‌حالی‌که با رشد مصرف ١١درصدی رو‌به‌رو شدیم».
فرهاد محبی؛ کارشناس حوزه انرژی با‌بیان‌اینکه یکی‌از بخش‌هایی که وزارت نفت به‌عنوان متولی امر می‌تواند وارد عرصه شده و ایفای نقش کند، صنعت «سی‌ان‌جی»ست، افزود: «صنعتی که ایران به‌دلیل ذخایر گازی و توانمندی مطلوب، پتانسیل قابل‌توجهی در آن دارد. انتظار می‌رود سیاست‌های این وزارتخانه در بخش سی‌ان‌جی محدود به تاسیس جایگاه سی‌ان‌جی و تامین قطعات و تجهیزات نشده و عملا با به‌کارگیری سیاست‌های جلب سرمایه‌گذاری از محل صرفه‌جویی بنزین با تولیدکنندگان خودرو وارد مذاکره شده و هزینه تولید خودروهای باکیفیت گازسوز را کاهش دهد». وی ادامه داد: «منابع برای تولید سوخت محدود بوده و در‌مقابل، نیاز به مصرف بی‌پایان و در‌حال رشد است؛ بنابراین سیاست‌های مدیریت مصرف که از جمله آن می‌توان به شکل‌گیری سامانه هوشمند سوخت‌رسانی اشاره کرد، اهمیت زیادی دارد و باید همگام با طرح‌های افزایش تولید، مورد توجه قرار گیرد».
سعید عامل؛ کارشناس حوزه اقتصادی انرژی نیز با‌بیان‌اینکه ابزار قیمتی یکی‌از راهکارهای موثر بر کنترل و مدیریت مصرف سوخت بوده است، گفت: «دولت یازدهم سه‌سال زمان داشت که طبق قانون هدفمندی یارانه‌ها نرخ بنزین را به‌طور پلکانی و تدریجی افزایش دهد اما هربار به‌دلایل مختلف این قانون اجرایی نشد». وی با‌اشاره‌به‌اینکه به‌نظر می‌رسد دولت مدیریت مصرف سوخت را رها کرده است، ادامه داد: «ارزش صادراتی بنزین نسبت به مصرف داخل به‌مراتب بیشتر است، ضمن‌اینکه نوعی ارزآوری برای کشور محسوب می‌شود. این‌در‌حالی‌ست‌که دولت در حذف تدریجی یارانه سوخت کاهلی کرده تا‌حدی‌که اکنون با‌توجه‌به نرخ تورم و سایر شاخصه‌های اقتصادی تاثیر‌گذاری این قیمت بر مصرف، همانند سه‌سال گذشته نیست». به‌گفته کارشناس حوزه سوخت؛ پیش‌از اجرایی‌شدن سامانه هوشمند سوخت، میزان مصرف بالا بود؛ به‌نحوی‌که این میزان در سال ۸۵ که هنوز سامانه شکل نگرفته بود، حدود ۷۳میلیون‌لیتر در‌روز بود که در سال ۸۶ با‌وجود‌اینکه ۱۰۰روز از سال را بدون سامانه هوشمند سوخت سپری کرده بودیم، مصرف سوخت به ۶۴میلیون‌لیتر در‌روز رسید و این روند کاهشی ادامه یافت. از‌سویی‌دیگر این سامانه توانست قاچاق را تا‌حدی کنترل کرده و برخی واحدهای تولیدی که نیاز به حلال‌های صنعتی داشتند را مجبور به خرید حلال کند؛ چرا‌که پیش‌از‌آن به‌دلیل پائین‌بودن قیمت بنزین، برخی واحدهای صنعتی که نیاز به حلال داشتند، از بنزین به‌جای حلال استفاده می‌کردند. عامل درباره اینکه گفته می‌شود دو‌نرخی‌بودن بنزین؛ عاملی فسادزاست، اظهار کرد: «تجربه نشان می‌دهد عموم مردم که از قشر متوسط بودند، در مصرف خود صرفه‌جویی کردند. البته در‌آن‌زمان نیز مواردی بود که برخی جایگاه‌های سوخت متخلف در کشور با نفوذ در سیستم تلاش می‌کردند که قیمت ۴۰۰تومانی دولت را به قیمت ۷۰۰تومان در‌آن‌زمان بفروشند اما سیستم هوشیار بود؛ به‌طوری‌که در سال ۹۰ تا ۹۴ طی سیستمی که طراحی شده بود، به پرونده تک‌تک متخلفین رسیدگی و مشخص شد طی پنج‌سال، ۵۰میلیارد‌تومان تخلف شده است که توسط مسئولین ذی‌ربط پیگیری شد. این‌در‌حالی‌ست‌که فروش حاصل از استفاده از سامانه هوشمند سوخت در‌روز حدود ۷۰ تا ۸۰میلیارد‌تومان بود و این نشان‌دهنده کمترین ضریب خطا در روند فعالیت این سامانه بوده است».
درست است که بهره‌برداری کامل از پالایشگاه ستاره خلیج فارس موجب خواهد شد که ایران برای اولین‌بار پس‌از پیروزی انقلاب اسلامی، در تولید بنزین خودکفا شود اما در‌صورتی‌که رشد مصرف بنزین کنترل نشود، خودکفایی و حتی امکان صادرات آن فقط برای یک یا دوسال وجود دارد و بسیار‌ناچیز خواهد بود (شاید در‌حد چهارمیلیون‌لیتر) که آن‌هم احتمالا به پر‌کردن ذخایر استراتژیک خواهد رسید و ایران اصلا مازادی برای صادرات نخواهد داشت. بنابراین، طبق بررسی‌ها ایران از سال ۱۴۰۰ مجدد نیاز به واردات بنزین خواهد داشت؛ مگر در‌صورتی‌که سیاست‌های کنترل مصرف به‌صورت جدی دنبال شود یا طرح‌های افزایش تولید بنزین در پالایشگاه‌های کشور تا سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری برسد که کاملا دور از انتظار است. ناصر آشوری؛ دبیر‌کل انجمن صنفی کارفرمایی شرکت‌های صنعت پالایش نفت نیز در‌همین‌راستا گفت: «برای تمام‌شدن مسابقه بین تولیدکننده و مصرف‌کننده بنزین، باید در‌کنار افزایش تولید بنزین؛ کارخانه‌های تولیدکننده خودرو، کیفی‌سازی شوند».