روزگار وصل ایرانیان!

مصطفی رفعت/دنیای اینترنت همچنان به مسیر پرهیجان خود در نوع برقراری ارتباط افراد با یکدیگر، شیوه‌های تجارت، به‌اشتراک‌گذاریِ اطلاعات و تحول عملکردها ادامه می‌دهد؛ به‌طوری‌که می‌توان گفت از زمان ظهور این پدیده تا امروز، شاهد شکل‌گیری جامعه جهانی جدیدی هستیم که می‌توان از آن به‌مثابه خلق تمدنی نوین یاد کرد. امروزه، اینترنت به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل شده و سطح و چگونگی اثرگذاری آن نیز مدام درحالِ‌افزایش است. آمارها نشان می‌دهد که تا ژانویه سال 2020، تعداد کاربران فعال این فناوری در جهان، از مرز 4.54میلیاردنفر گذشت که درمقایسه‌با 3.9میلیاردنفر سال 2017، افزایشی چشمگیر به‌حساب می‌آید. داده‌های جدید به‌این‌معناست که حالا بیش از نیمی از جمعیت جهان از این امکان بهره‌مند شده‌اند و البته اگر بخواهیم به‌لحاظِ جمعیتی در جغرافیای خاص نگاه کنیم، «چین» با افزون‌بر 854میلیون‌نفر، در رأس کشورهایی با بیش‌ترین کاربر فعال اینترنت قرار می‌گیرد؛ البته همه ماجرا متأثر از جمعیت بالای این کشور نبوده و باید زیرساخت‌های ارتباطی موردِ‌نیاز دراین‌زمینه و فناوری‌های به‌روز موجود در آنجا را نیز در این موفقیت دخیل دانست.

در عرصه بین‌الملل، بعد از چینی‌ها به‌ترتیب نوبت به هندی‌ها با 560میلیون‌کاربر، ایالات متحده آمریکا با 293میلیون‌کاربر، اندونزی با 172میلیون‌کاربر، برزیل با 150میلیون‌کاربر و نیجریه با 124میلیون‌کاربر می‌رسیم. تازه‌ترین گزارش مرکز داده‌پردازیِ
World Atlas که در تاریخ 16 فوریه 2020 به‌روزرسانی شده و مبنای این گزارش است؛ نشان داده که به‌لحاظِ محدوده جغرافیایی، «خاورمیانه» با 67.2درصد (164میلیون‌نفر) حتی از متوسط نرخ جهانی با رقم 58.8درصد نیز پیشی گرفته است. این آمار نسبت به یک‌دهه‌پیش دراین‌محدوده، رشد قابلِ‌توجه 22.8درصدی داشته و مانند سایر نقاط جهان، عمده دسترسی به امکان اینترنت در خاورمیانه نیز به‌واسطه تلفن‌های هوشمند صورت می‌گیرد.
صدرنشین کشورهای خاورمیانه در دسترسی به مزایای اینترنت ازنظرِ تعداد؛ «ایران» است. کشورمان با 62.7میلیون‌نفر یا به‌عبارتی نرخ 77.5درصدی جمعیت کاربر فعال، توانسته در 10سالِ‌گذشته رشدی 29درصدی را دراین‌زمینه تجربه کند. البته این جهش درحالی رخ داده که ایران را باید یکی از کشورهای با محدودسازیِ قابلِ‌توجه دسترسی به محتوا نیز قلمداد کرد؛ اتفاقی‌که از سال 2012 به‌این‌سو و رشد فزاینده فضاهای مجازی و هجمه‌های صورت‌گرفته جوامع غربی علیه کشورمان، رفته‌رفته عبارت «فیلترینگ هوشمند» را به این فضا وارد کرد؛ تعداد وب‌سایت‌های مسدود از 27درصد در سال 2012، به حدود 50درصد در سال 2013 رسید که برخی از سراچه‌های پربازدید جهانی نظیرِ «توئیتر»، «فیس‌بوک» و «یوتیوب» را هم شامل می‌شود. این‌مسئله در معدود مواردی، به قطع 95درصدیِ اینترنت در کل کشور یا همان
Internet Shutdown نیز منجر شد که در سال 2019 به‌خاطرِ گستردگی استفاده از اینترنت در جامعه، بیش‌تر به‌چشم آمد؛ خود این ماجرا البته رواج استفاده از فیلترشکن‌ها برای دورزدن سانسور را افزایش داد.
رتبه دوم کشورهایِ با بیش‌ترین دسترسی به اینترنت در خاورمیانه را عربستان سعودی دراختیار دارد؛ با 30.3میلیون‌کاربر فعال که به‌نسبت جمعیت آن، ضریب نفوذ 92درصدی محسوب می‌شود. درواقع، از سال 2011 که کاربران اینترنت در آنجا 47.5درصد بود، این افزایشِ تقریباً دوبرابری، تحسین‌برانگیز است. در عربستان نیز مانند بسیاری از نقاط جهان، عمده افراد، با استفاده از گوشی‌های همراه خود به اینترنت متصل می‌شوند و درعوض، تعداد مشترکان اینترنت ثابت، روندی کاهشی داشته است. در سال 2018 بود که وزارت ارتباطات عربستان به خدمات‌دهندگان موبایلیِ این کشور دستور اکید داد تا وضعیت رومینگ ملی را بهبود بخشیده و دامنه فعالیت خود را به دورترین نقاط آنجا نیز توسعه دهند؛ دراین‌راستا تا پایان سال 2018، بیش از 95درصد از کاربران اینترنت در عربستان، به شبکه‌های 4G دسترسی یافتند و حتی با آغاز سال 2019، نصب و تجهیز زیرساخت‌های اینترنت 5G نیز در دستورکار این شرکت‌ها قرار گرفت. سانسور اینترنت، در آنجا نیز اعمال می‌شود و نه‌تنها ورود به وب‌سایت‌هایی مانند «توئیتر»، «فیس‌بوک» و «یوتیوب» غیرقانونی محسوب می‌شود؛ بلکه بسیاری از سایت‌ها با محتوای مغایر با ارزش‌های این کشور نیز مسدود است.
حدود 20میلیون‌نفر در عراق به اینترنت دسترسی دارند که ضریب نفوذ آن‌را 49.5درصد نشان می‌دهد. اگرچه این عدد نسبت به متوسط نرخ جهانی کم‌تر است؛ اما وقتی آن‌را با رقم 7.1درصد سال 2012 مقایسه کنیم؛ یک انقلاب به‌نظر خواهد آمد. صدام حسین در دوره حکمرانی خود بر این کشور، اینترنت را یک تهدید بزرگ علیه نظام می‌دانست؛ ازاین‌رو، از پیشرفت دانش فناوری اطلاعات و ارتباطات در آن کشور ممانعت به‌عمل آورد؛ به‌طوری‌که در سال 2002، کاربران اینترنت در عراق تنها 25هزارنفر بودند! از سال 2010 به‌این‌سو بود که تحولی عظیم دراین‌حوزه در آنجا شکل گرفت و با سرمایه‌گذاری‌های آمریکا توانستند زیرساخت‌های ارتباطی خود را توسعه دهند. جالب است که عراق به‌ندرت از سیستم سانسور در اینترنت استفاده می‌کند؛ اما وقتی تن به این ماجرا می‌دهد، به‌شدت اعمال‌نفوذ می‌کند؛ مثلاً در مارس 2019 حدود 70درصد از مردم این کشور، با قطع اینترنت مواجه بودند. البته باید درنظر گرفت که وضعیت این کشور در گستردگی درگیری‌ها و وقوع جنگ و بی‌ثباتی‌هایش در سال‌های اخیر مانع از بهبود زیرساخت‌های ارتباطی شده و آن‌ها به‌نوعی از این غافله به‌اجبار هم عقب مانده‌اند.
در جایگاه بعدی این فهرست، امارات متحده عربی قرار دارد که تعداد کاربرانِ اینترنتش به 9.4میلیون‌نفر می‌رسد؛ البته وقتی این کشور را با میزان جمعیتش درنظر بگیریم؛ با ضریب نفوذ 95درصدی اینترنت مواجه می‌شویم که ازاین‌نظر آنجا را یکی از به‌اصطلاح «متصل‌ترین» کشورهای جهان تبدیل می‌کند. در این کشور، هردو موردِ کاربران موبایلی و کاربران ثابت اینترنت بالا هستند و به‌خاطرِ درآمد سرانه بالا استفاده از این امکان برای آن‌ها مقرون‌به‌صرفه است. بالابودن نرخ سواد در این کشور باعث شده تا استفاده از فناوری اینترنت در آنجا برای بسیاری از کاربران راحت باشد. هرچند باید توجه داشت که سانسور اینترنت در آنجا بسیار شدید است و هرگونه دورزدن ممنوعیت‌ها دراین‌زمینه با مواضع قانونی و جریمه‌های سنگین روبه‌رو خواهد شد. دولت، گاه‌وبیگاه سایت‌هایی را با این نگاه که تهدیدی برای امنیت ملی محسوب می‌شوند، مسدود می‌کند.
حدود 8.7میلیون‌نفر از جمعیت اردن، کاربر اینترنت هستند و به‌عبارتی، نفوذ اینترنت در آنجا 86.5درصد محاسبه شده است. این کشور، زیرساخت‌های ارتباطی خود را به‌سرعت و مداوم توسعه داده است و به‌روزترین فناوری‌ها و متخصصان حوزه ICT را بین کشورهای خاورمیانه دارد. در بازه زمانی 2007 تا 2009، تعداد کاربران اینترنت در آنجا دوبرابر شده و تا سال 2013، این عدد به 63درصد افزایش یافت. یکی از ویژگی‌های اینترنت در آنجا این‌است‌که مردم برای استفاده از این امکان باید مالیات قابلِ‌توجهی بپردازند که این درآمد، صرف توسعه صنایع می‌شود. بیش‌ترین علاقه‌مندان به اینترنت در اردن را جوانان 18 تا 35ساله تشکیل می‌دهند که 75درصد از جمعیت آن کشور می‌شود؛ درمقابل، 57درصد کاربران، بالای 35سال سن دارند. مسدودسازی محتوا در اردن نیز روالی عادی یافته؛ به‌طوری‌که عمده افراد، در استفاده از این امکان بارها با صفحات مُنقش به نماد فیلترینگ روبه‌رو می‌شوند.
یمن با 7.9میلیون‌نفر کاربر فعال اینترنت در جایگاه پنجم این لیست قرار گرفته؛ اما نرخ نفوذ اینترنت در آنجا با 26.7درصد، نسبت به سایر کشورهای خاورمیانه اندک است. درواقع، اگر مبنای این گزارش را ضریب نفوذ این فناوری به‌نسبتِ جمعیت قرار دهیم، جایگاه یمن در سطح جهانی نیز بسیارپائین است؛ اما به‌لحاظِ نفراتی که دسترسی به این امکان را دارند، جایگاهش از کشورهایی نظیر «قطر» و «سوریه» نیز بالاتر است. باید توجه داشت که در سال 2000، تنها 0.1درصد جمعیت آنجا به اینترنت دسترسی داشتند که این وضعیت با رسیدن به سال 2010 نیز چندان تفاوت فاحشی را به‌خود ندید؛ 1.8درصد! نرخ دسترسی به این شیوه ارتباطی بین سال‌های 2010 تا 2015 برای یمنی‌ها افزایش خوشایندی را تجربه کرد که 24.7درصد بود؛ اما وقوع ناگهانی جنگ داخلی در آنجا در سال 2015، همه‌چیز را تحت‌الشعاع قرار داد و این روند، متوقف شد. در سال 2019 میزان دسترسی افراد به اینترنت در یمن به‌خاطر شرایط ویژه دچار محدودیت‌هایی شد که تا امروز نیز ادامه دارد.
سایر نام‌های این فهرست به‌ترتیب عبارتند از رژیم اشغالگر قدس (با 7میلیون‌کاربر)، سوریه (با 6.34میلیون‌کاربر)، لبنان (با 5.5میلیون‌کاربر)، کویت (با 4.16میلیون‌کاربر)، عمان (با 4.01میلیون‌کاربر)، فلسطین (با 3.38میلیون‌کاربر)، قطر (با 2.63میلیون‌کاربر) و بحرین (با 1.57میلیون‌کاربر).