آیا سواحل مکران جانی دوباره می‌گیرد؟

سواحل جنوب شرقی ایران نه‌تنها برای کشورمان که برای دنیا بسیار مهم است. چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران، جنوبی‌ترین نقطه‌ی عبوری کریدور جهانی شرق به غرب (راه‌ ابریشم) است. در واقع از سه کریدور حمل و نقل جهانی که کارشناسان سازمان ملل پیش‌بینی و تائید کرده‌اند، دو کریدور از ایران می‌گذرد؛ با این‌حال زیرساخت‌های کشورمان برای مهم مهیا نیست. برای بیان اهمیت بندر چابهار شاید ذکر این نکته کافی باشد که ساختمان قدیمی تلگرافخانه چابهار در سال 1281 هجری قمری برای رونق دریانوردی و تجارت تاسیس شده است. با این‌حال در یک نگاه کلی‌تر نه‌تنها چابهار که کل سواحل جنوب‌ شرقی یعنی سواحل مکران از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. در برنامه‌ریزی برای برنامه‌ی پنج‌ساله‌ی ششم با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری هدف‌گذاری ویژه‌ای برای توسعه‌ی این سواحل در نظر گرفته شد. از ویژگی‌های مهم این سواحل این است که علاوه‌بر اقیانوسی بودن در این سوی تنگه‌ی هرمز قرار دارند. از آنجا که در چند دهه‌ی گذشته نظام سیاسی حاشیه‌ی خلیج‌فارس تغییر کرده و به چند بخش تقسیم شده و از سوی دیگر پس از انقلاب آمریکا به‌دنبال این بود که کلا مسئولیت اداره‌ی تنگه‌ی هرمز را از ایران بگیرد و به جامعه‌ی بین‌الملل که خود بزرگترین بازیگر آن است واگذار کند تا مبادا روزی ما بتوانیم این تنگه‌ی استراتژیک را بسته و در نظام اقتصاد و به‌ویژه‌ انرژی جهان خللی وارد کنیم؛ بر همین اساس توجه به بنادر و گسترش سواحل در شرق تنگه ضرورت بسیار دارد. در همین راستا نمایندگان مجلس تصویب کردند: «در اجرای سیاست‌های كلي اقتصاد مقاومتی موضوع افزایش توان مقاومت و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد کشور و اجرای سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه موضوع تقسیم کار و تعیین نقش ملی در مناطق، استان‌ها، نواحی و سواحل و جزایر کشور و حمایت دولت از سرمایه‌گذاری در مناطق کمترتوسعه‌یافته، توسعه‌ اقتصاد دریایی جنوب کشور و ایجاد مناطق مهم اقتصادی در زمینه‌های دارای مزیت به‌منظور بهره‌برداری از استعدادهای سواحل جنوب شرقی کشور، بهره‌مندی جامعه محلی، استفاده از سرمایه‌ها و فرصت‌های بین‌المللی و کاهش عدم تعادل‌های مناطق کشور، سازمان توسعه سواحل مکران به‌عنوان سازمان توسعه‌ای با شخصیت شرکتی برای برنامه‌ریزی، اجراء و نظارت بر برنامه‌های توسعه در سواحل مکران در محدوده شهرستان‌هاي ميناب، سيريك، جاسك، چابهار و كنارك ایجاد می‌شود. اساسنامه این سازمان و نیز محدوده جغرافیایی آن و آئین‌نامه‌های مالی و معاملاتی مربوط حداکثر ظرف مدت چهارماه پس از تصویب قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه به پیشنهاد سازمان توسعه مذكور به تصویب هیئت وزیران می‌رسد. تمامی وظایف و اختیارات دستگاه‌های اجرائی، نهادها و مؤسسات عمومی به‌غیر از دفاعی- امنیتی، قضائي و امور خارجه و همچنین تمامی دارایی‌های دولت و دستگاه‌های اجرائی اعم از منقول و غیرمنقول و تمامی طرح‌ها و پروژه‌ها (در حال بهره‌برداری یا اجرا)، در منطقه سواحل مکران به این سازمان واگذار می‌شود. این محدوده در چهارچوب قانون چگونگي اداره مناطق آزاد تجاري- صنعتی جمهوري اسلامي ايران و قانون تشكيل شركت سرمایه‌گذاری‌هاي خارجی ایران اداره می‌شود و از قوانین عمومی کشور از جمله قوانین کار و تأمين اجتماعی، اداری و استخدامی، محاسبات عمومی و غیره خارج است. چگونگي ارتباط مناطق آزاد اين محدوده با سازمان، در اساسنامه تعيين مي‌شود.» از آنجاکه بندر چابهار سال‌هاست منطقه‌ آزاد است اما به رشدی که شایسته‌ی آن بوده نرسیده،  تاکنون از 15درصد ظرفیت آن استفاده شده است، تشکیل یک سازمان برای توسعه و اداره‌ی سواحل مکران زیر نظر شورای‌عالی مناطق آزاد هم خوب و هم بد است. بندر چابهار با تمام ویژگی‌های منحصر به‌فردی که دارد هنوز نتوانسته در کشور هم جایگاه خود را به‌عنوان بندر شماره‌ی تثبیت کند و اعظم پهلوگیری کشتی‌ها در بندرعباس صورت می‌گیرد با اینکه چابهار از نظر مکانی قبل از آن قرار دارد. البته وجود برخی زیرساخت‌ها مانند رورو، راه‌آهن سراسری و پروازهای زیاد از بندرعباس به نقاط دیگر همگی باعث شده‌اند که تجارت و ترانزیت به سمت آن سوق پیدا کند. از آنجا که بهترین راه دسترسی به آسیای میانه که به آب‌های آزاد راه ندارند، کریدورهای شرق به غرب و شمال به جنوب است که از ایران می گذرد، توسعه‌ی سواحل مکران بیش از آنچه بتوانیم تصور کنیم ضروری است. با توجه به تاخیری که در ایجاد زیرساخت‌ها برای توسعه‌ی کریدورها داشته‌ایم تا اکنون هم بسیاری مسیرهای دیگر را جایگزین کرده‌اند. زیرمجموعه قرار دادن سواحل مکران در شورای‌عالی مناطق آزاد باعث می‌شود که امتیازهای خوبی به سرمایه‌گذاران برای ورود در این حوزه اعطا شود اما یکی از مسائل مهم این است که تمام نهادهای درگیر در این بخش با هم هماهنگ بوده و موازی باهم عمل نکنند. پتانسیل این جغرافیای کشور نه‌تنها ترانزیت که بسیاری از حوزه‌های اقتصادی را در بر می‌گیرد. به‌طور مثال به‌دلیل آب و هوای ویژه‌ی آن برای کشت برخی محصولات مانند نارنگی و انبه بسیار جای کار دارد. اگر دبی توانست در غرب تنگه‌ی هرمز یک بندر ترانزیتی و به‌ معنای واقعی منطقه‌ی آزاد تجاری باشد این ظرفیت برای سواحل مکران بیش از هر جای دیگری در دنیا وجود دارد و تنها راه رسیدن به آن، هدف‌گذاری دقیق، جامع و مانع و اجرای برنامه به‌دور از جریان‌های سیاسی است. با تمام تاخیرهایی که در عرصه‌ی استفاده از ظرفیت‌های کشور و درآمدزایی از آنها داشته‌ایم با یک اقدام و پیگیری جدی می‌توان گذشته را هم جبران کرد به شرط آنکه این سواحل بیماری مناطق آزاد را نگیرند.