نقش مهم زنبورها در گرده‌افشانی
نابودی زنبورها کدام محصولات غذایی را کمیاب می‌کند؟
با کاهش جمعیت صدها گونه زنبور به دلیل از دست دادن زیستگاه و استفاده از آفت‌کش‌ها توسط انسان تولید چندین نوع ماده غذایی در معرض خطر قرار می‌گیرد. به گزارش ایانا، به دلیل تغییرات آب و هوایی، افزایش استفاده از آفت‌کش‌ها در مزارع و عوامل دیگری از این دست، جمعیت زنبورها طی چند سال اخیر به طور مداوم در حال کاهش است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که عوامل گفته شده، موجب کاهش جمعیت ۷۰۰ گونه زنبور در آمریکای شمالی شده است. این زنگ خطری جدی برای تغذیه و همچنین سلامت انسان‌ها محسوب می‌شود. اگرچه بیش از چهار هزار و ۳۳۷ گونه زنبور بومی در آمریکای شمالی و هاوایی شناخته شده، اما به‌طور کلی تجزیه و تحلیل وضعیت یک‌هزار و ۴۳۷ نوع از آنها نشان داد که بیش از نیمی از جمعیت گونه‌ها (۷۴۹ نوع) رو به افول گذاشته و تعدادشان پایین آمده است. همچنین حدود یک چهارم یا به عبارتی، ۳۴۷ نوع از گونه‌ها در معرض خطر انقراض قرار دارند. البته در ارتباط با جمعیت بسیاری از گونه‌ها اطلاعات کافی در دست نیست، اما این احتمال وجود دارد که آنها نیز در معرض تهدید باشند. بنابراین دانشمندان معتقدند که برای نجات این حشره باید بدون معطلی راهکاری اساسی اندیشید. ضمن اینکه نباید فراموش کرد که نخستین دلیل برای چنین فاجعه‌ای، توسعه غیراصولی کشاورزی است؛ کشاورزی که استفاده از علف‌کش‌ها را افزایش داد و موجب تخریب زیستگاه زنبورها شد. هرچند تغییرات اقلیمی و گسترش شهرسازی نیز تاثیر زیادی در تداوم این روند مخرب داشته‌اند. یافته‌های دانشمندان که برای هر فردی نگران‌کننده به نظر می‌رسد، نشان داد که بیش از ۴۰ درصد حشره‌های گرده افشان دنیا در معرض تهدید جدی هستند. این موضوع به‌طور مستقیم در تولید بسیاری از محصولات از جمله گیاهان خودرو و وحشی در ایالات متحده تاثیر منفی خواهد داشت. حداقل یکی از هر سه محصولی که در سراسر جهان به‌عنوان غذا مصرف می‌شود، به‌طور خاص به گرده افشانی زنبورها وابسته است. بدون همکاری این حشرات پرارزش، بسیاری از محصولات مغذی و لذیذی که انسان‌ها مصرف می‌کنند از روی زمین محو خواهد شد. زنبورها همچنین مسئولیت تولید یونجه و شبدر را بر عهده دارند؛ گیاهانی که به مصرف دام‌هایی می‌رسد که در چراگاه‌ها تعلیف می‌شوند. بنابراین بدون آنها سهم قابل توجهی از پروتئین حیوانی و مواد لبنی مانند گوشت، پنیر، شیر، کره، کره و ماست و بستنی از بین خواهد رفت. حتی فکر خداحافظی با غذاهای اساسی برای انسان ترسناک است، اما باید پذیرفت که با کاهش تعداد زنبورها نه تنها غذاهای مورد علاقه انسان‌ها از بین می‌رود، بلکه محصولات اساسی مورد نیاز آنها نیز نابود می‌شود. زیرا تولید بسیاری از مواد مغذی مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در محصولات مختلف وابسته به گرده افشانی زنبورهاست. کمبود این مواد مغذی، می‌تواند سلامت انسان‌ها را تهدید کرده و خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان و مشکلات قلبی را دوچندان کند. درست مانند آنچه که در مناطق محروم دنیا اتفاق می‌افتد و مردم بی‌گناه به دلیل سوءتغذیه با مرگ روبه‌رو می‌شوند. در جهانی بدون زنبور، اگر غذایی باشد، دیگر لذیذ و مغذی نیست و در عین حال مقدار آن نیز بسیار کم است. همچنین برخی از غذاهای مورد علاقه انسان به‌طور کامل ناپدید شده و بقیه هم کمیاب و گران خواهد شد. مهم‌ترین محصولاتی که تولیدشان وابسته به زنبورعسل و گرده افشانی این حشره است معرفی می‌شوند:
بادام: گرده‌افشانی شکوفه‌های بادام به‌طور کامل به انجام وظیفه زنبور عسل وابسته است.
زغال‌اخته: بیش از ۹۰ درصد زغال‌اخته تولید شده در جهان حاصل گرده افشانی زنبورهاست. بنابراین هرگونه اختلال در این مسیر، منجر به بالا رفتن شتابنده قیمت این محصول خواهد شد.
قهوه: قهوه از آن دست گیاهانی است که اگرچه به خودگرده افشان معروف هستند، اما هنوز به ابتکار عمل زنبورها نیز احتیاج دارند. بنابراین هرچند قهوه بعد از نابودی کل زنبورها باز هم در جهان وجود دارد، اما به احتمال قوی بسیار نادر و گران می‌شود.
پرتقال: وابستگی ۹۰ درصدی درختان پرتقال به گرده‌افشانی زنبورها خود گویای همه چیز است.
کلزا: اگرچه زنبورها سهم قابل ملاحظه‌ای در تولید این گیاه دارند، اما به دلیل سمپاشی در اغلب مزارع، صدمات جبران ناپذیری به این حشره وارد آمده و در عین حال محیط زیست هم آسیب دیده است. این موضوع به ویژه برای ایران که وابستگی آن به واردات روغن و دانه‌های روغنی بیش از ۹۰ درصد تخمین زده می‌شود، بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
آفتابگردان: خاصیت چسبندگی و سنگینی که گرده گل آفتابگردان نسبت به دیگر گیاهان دارد، آن را بیشتر از باد به زنبور یا گرده‌افشان‌های دیگر وابسته می‌کند.
خیار: بدون زنبورعسل، بیشتر رقم‌های خیار تولید نمی‌شود و مردم نه تنها از مصرف مستقیم و تازه آن محروم می‌شوند، بلکه هیچ محصول دیگری جایگزین خیارشورهای کنار همبرگز نخواهد شد! در حال حاضر نیز بسیاری از کشاورزان، از کاهش عملکرد تولید خیار در مزارع‌‌شان اظهار نگرانی کرده‌اند.
خردل: یک سوم از کل گیاهان خردل، به گرده افشانی توسط زنبورها احتیاج دارد. البته خردل تنها به‌عنوان یک چاشنی مورد نیاز نیست؛ این دانه‌ها می‌توانند در کاهش دردهای التهابی مانند آرتروز، نقش محوری ایفا کنند.
دانه‌های کنجد: بیش از ۸۰ درصد نیاز گرده‌افشانی در این گیاه، وابسته به حشرات است که زنبورها حدود ۸۰ درصد از این سهم را به خود اختصاص داده‌اند. با توجه به ارزش غذایی بالایی که کنجد دارد، می‌توان ادعا کرد که این گیاه نقشی تعیین‌کننده در جیره غذایی مردم دنیا بازی می‌کند. کم شدن زنبورها تنها به آن معنی نیست که ما دیگر نمی‌توانیم همبرگر خود را با نان کنجددار مصرف کنیم، بلکه موضوع بسیار ژرف‌تر از این حرف‌هاست. در مجموع کمبود کنجد، علاوه بر کاهش تولید روغن گیاهی، موجب سوءتغذیه در بیشتر کشورهای فقیر دنیا می‌شود و مشکلات آنها را دوچندان می‌کند.
گوجه فرنگی: در حالی که بیشتر رقم‌های گوجه فرنگی به طریق خود گرده افشانی تولید می‌شود، اما زنبورها می‌توانند در افزایش تولید و ارتقای کیفیت این محصول نقشی کلیدی بازی کنند.
سیب: تولید سیب به شدت گرده‌افشانی متقاطع توسط زنبورها را می‌طلبد و نبود این حشره به‌طور مستقیم تولید آن را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ما در غیاب زنبور باید سیب‌های بی‌کیفیت، بی‌مزه و عاری از ارزش‌های غذایی را با قیمتی چند برابر امروز خریداری کنیم.
سیب‌زمینی، شاتوت، تمشک، فلفل، تخم گدو، توت فرنگی، خیار، کیوی و کدوتنبل هم تا ۹۰ درصد تولید به گرده افشانی زنبورها وابسته‌اند.
به هر ترتیب، تولید بسیاری از میوه‌ها، سبزیجات و دانه‌ها و همچنین شیر و گوشتی که در جیره غذایی انسان‌ها یافت می‌شود، به کار و کوشش زنبورها محتاج است. اگر این حشره نباشد چه بر سر زندگی انسان خواهد آمد؟ با اینکه زنبورها در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی کمک می‌کنند، اما استفاده از حشره‌کش‌های سمی، زنگ آغاز نابودی آنها را به صدا درآورده است. به همین دلیل لازم است تا سازمان‌های محیط زیست، هر چه سریع‌تر جلوی استفاده از این سموم را گرفته و بدون معطلی قانون منع کاربرد این مواد را به اجرا گذارند.