رشد جمعیت صفر؛ فرزند ناخوانده مدرنیسم!

رفته‌رفته به یکی از روندهایِ جمعیتی که دیر یا زود در قرن بیست‌ویکم بر بسیاری از کشورها تأثیر خواهد گذاشت، نزدیک می‌شویم: «کاهش جمعیت!» درواقع، یکی از اتفاق‌های جمعیتی که به‌ویژه در تمام اروپا و آسیای توسعه‌یافته نمایان شده، «کاهش نرخ زادوولد» و «گسترش سالمندی» است؛ که چالش‌های مهمی را برای کشورهای آسیب‌دیده ایجاد کرده و می‌کند. در کشورهایی مانند «ژاپن» و «ایتالیا» که کاهش جمعیتشان به‌ترتیب در سال‌های 2011 و 2015 آغاز شده است، «نرخ باروری» برای مدت طولانی به زیر سطح جایگزینیِ 2.1‌درصد کاهش یافته که تحت‌تأثیر عواملی مانند «آموزش عالی و فرصت‌های شغلی برای زنان»، «تغییر در هنجارهای اجتماعی دررابطه‌با خانواده و فرزندآوری» و «جمعیت کلی سالمند» قرار دارد. کشورهایی که جمعیت آن‌ها روبه‌کاهش است، با تعدادی چالش؛ هم «اقتصادی» و هم «اجتماعی» روبرو هستند. ازنظرِ اقتصادی: کاهش نیروی کار می‌تواند به کمبود نیروی کار، اُفتِ بهره‌وری و افزایش فشار بر سازوکارهای رفاه اجتماعی منجر شود. حضور کم‌تعداد «افراد در سن کار» برای حمایت از جمعیتِ درحال‌رشدِ سالمندان، بار مالی بر نظام‌های بازنشستگی و خدمات مراقبت‌های بهداشتی تشدید می‌کُند. ازنظرِ اجتماعی: کاهش جمعیت، منجر به خالی‌شدن مناطق روستایی، کوچک‌شدن جوامع و چالش‌های متعاقبِ آن در حفظ زیرساخت‌ها و خدمات عمومی خواهد شد. براساس آخرین بازنگری چشم‌انداز جمعیت جهان سازمان ملل متحد؛ بسیاری از کشورها دراین‌قرن با این چالش‌ها مواجه خواهند شد؛ مانند «ژاپن» و «ایتالیا» و «چین» و «آلمان» که انتظار می‌رفت اولین کاهش جمعیت خود را دراین‌قرن، طیِ سال 2023 شاهد باشند. انتظار می‌رود جمعیت «فرانسه» در سال 2043 شروع به کاهش کُنَد، «برزیل» در سال 2048 و جمعیت عظیم «هند» نیز در سال 2065. بینِ جوامع توسعه‌یافته، «ایالات‌متحده»، «کانادا» و «استرالیا» استثناءهایی قابل‌توجهی هستند که فعلاً انتظار نمی‌رود هیچ‌یک‌ازآن‌ها اولین کاهش جمعیت خود را در قرن بیست‌ویکم ببینند. ازنظرِ جغرافیایی: بسیاری از جوامع آفریقایی همچنان به‌سرعت درحال‌رشد هستند که منجر به تغییر قاره‌ای در جمعیت جهان می‌شود و کشورهایی مانند «نیجریه»، «کنگو»، «اتیوپی» و «تانزانیا» را در میان «پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان» تا سال 2100 خواهیم دید.

مصطفی رفعت